In september 2024 kunnen de Groningers eindelijk hun zuidelijke ringweg in gebruik kunnen nemen. De combinaties van zowel opdrachtgever als opdrachtnemer zullen dan nog geruime tijd hun wonden moeten likken. De kosten van het omvangrijke project Ring Zuid groeien steeds verder boven het budget uit. De aannemers van het consortium Herepoort melden in hun jaarrekeningen een dreigend gezamenlijk verlies van meer dan 270 miljoen euro. Dat is weer 80 miljoen meer dan het verlies waar de bouwers een jaar geleden rekening mee hielden.
Herepoort werd in 2016 gekozen om de nieuwe Ring Zuid te bouwen. De grootschalige ombouw van de zuidelijke ringweg van Groningen was nodig, omdat deze belangrijkste toegangspoort van de stad dichtslibde door de forse groei van de stad. De ombouw van de zuidelijke ringweg verbetert de bereikbaarheid, de doorstroming, de leefbaarheid en de veiligheid. Het project behelst de bouw van elf kilometer weg, twintig bruggen en viaducten, een deels open tunnel en een park. De planning was dat de bouw zou starten in 2017 en dat de oplevering zou plaatsvinden in 2021.
Stroef
Het project kampt vanaf het begin met overschrijdingen van zowel het budget als de tijdplanning. Daarbij schort het ook aan vruchtbare samenwerkingsverhoudingen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. De stroeve verhoudingen spelen een essentiële rol in het uit de rails lopen van het werk. Voor beide partijen loopt de aanleg van de Ring Zuid uit op een strop. De opdrachtgever heeft al meermalen bijgepast, maar de eigenaars van het aannemingsconsortium Herepoort moeten op de rand van hun mogelijkheden reserveringen doen om verliezen op te vangen. Zij kondigden recent aan hun verwachtingen opnieuw te moeten bijstellen en hebben de opdrachtgevende overheid andermaal om financiële hulp gevraagd.
Partners Herepoort
Het consortium Herepoort bestaat uit twee grote partijen en een aantal regionale kleinere partners. De grote, Max Bögl en Züblin, zijn ieder voor ruim 40% eigenaar van Herepoort. In grote lijnen is de werkverdeling dat Bögl en Züblin de grote kunstwerken voor hun rekening nemen: de betonconstructies van de bruggen, tunnels en viaducten. De regionale partners tekenen dan met hun onderaannemers voor het GWW-werk. Roelofs Wegenbouw uit Den Ham en Oosterhof Holman Infra uit Grijpskerk hebben elk 7,5%. Koninklijke Sjouke Dijkstra uit Leek had 5%, maar is vanwege de oplopende verliezen op het project vorig jaar uit de combinatie gestapt. Hun deel is tegen een onbekende afkoopsom overgenomen door Bögl en Züblin. Dijkstra, inmiddels overgenomen door Innovus Groep, werkt nu alleen nog als onderaannemer mee. Tot eind 2022 hoorde ook Jansma Drachten tot de combinatie Herepoort; Jansma viel om als eerste slachtoffer van Ring Zuid.
Kostenbeloop
In 2021 werd duidelijk dat de kosten al waren gestegen tot bijna 650 miljoen. De laatste schatting is dat dat 850 miljoen wordt. Daarin zijn nog niet alle kosten verrekend; er zijn nog bijkomende kosten voor de opdrachtgever, bijv. voor voorbereiding, grond- en milieuonderzoeken en -rapportages, aansluitkosten en toezicht. Alles meegerekend lijken de totale kosten voor de nieuwe Ringweg Zuid naar de 1,2 miljard euro te gaan.
Klappen opvangen
De aannemers zijn al enkele jaren aan het reserveren om de klappen van het project Ring Zuid te kunnen opvangen. De Nederlandse tak van het Duitse Max Bögl heeft nog geen recent aangepaste verliesprognose, maar ging in 2022 uit van € 241 miljoen, waarvan het zelf € 96 miljoen verwachtte te moeten dragen. Züblin, dochter van het Oostenrijks Strabagconcern, ging – eveneens in 2022 – uit van € 261 miljoen verlies, met een aandeel van ruim € 100 miljoen voor henzelf. Roelofs Wegenbouw heeft € 7 miljoen gereserveerd om zijn verlies te kunnen nemen. Oosterhof Holman Infra verwacht voor € 17,6 miljoen het schip in te gaan. Volgens een analyse van het Dagblad van het Noorden bedraagt het gezamenlijke verlies van de regionale bouwers € 50 tot 53 miljoen. Het is de vraag of ze dat kunnen dragen, aldus de krant, die kopt dat een drama in de regio dreigt.
Aanpak Ring Zuid
Als opdrachtgever fungeert de combinatie Aanpak Ring Zuid, met als partners Rijkswaterstaat, provincie Groningen en gemeente Groningen. Ook de opdrachtgever moet een groot verlies op het project incasseren. De aanvankelijk geraamde uitvoeringskosten die voor rekening van de overheid komen worden met meer dan € 200 miljoen overschreden; dat tekort komt vooral ten laste van de provincie.
Aanpak Ring Zuid gunde het project in 2016 aan voor een bedrag van € 388 miljoen (€ 321 miljoen ex BTW) aan de combinatie Herepoort. Al vanaf het begin waren er problemen, niet in de laatste plaats in de sfeer van samenwerking tussen Aanpak Ring Zuid en Herepoort. De opdrachtgever heeft begin 2021 na lang onderhandelen € 100 miljoen (incl. BTW) extra op tafel gelegd om tekorten te dekken. In een nieuw contract gingen de aannemers akkoord met een eindrekening die gemaximeerd werd op € 668 miljoen (incl. BTW). De prijsstijgingen daarna komen dus in principe voor rekening van de bouwers, die nu het gelag betalen voor de buitensporige kostenstijgingen van de laatste twee jaar, onder meer als gevolg van de oorlog in Oekraine. Om die reden heeft Aanpak Ring Zuid begin 2023 nog een keer de portemonnee getrokken en nog eens € 40 miljoen bijgedragen in die onvoorziene extra kosten.
Vertraging
Het project Ringweg Zuid is niet alleen financieel uit zijn roer gelopen, ook de tijdplanning is nooit goed onder controle geweest. De geplande doorlooptijd is uitgelopen van vier naar zeven jaar. Dat is deels te wijten aan externe oorzaken als de coronacrisis en mondiale leveringsproblemen. Maar ook voordat die crises zich aandienden liep de tijdplanning al mis. In 2018 wilden de bouwers een zomerstremming van drie maanden om de vertraging te beperken, maar daar stemde de opdrachtgever niet mee in. Dat was een van de onderliggende oorzaken van het conflict tussen opdrachtgever Aanpak Ring Zuid en Herepoort. Dat heeft in de periode 2018 – 2021 ook veel oponthoud tot gevolg gehad; het werk lag zelfs langere tijd stil.
Onderzoek Commissie Hertog
Het is dus te kort door de bocht om de aannemingscombinatie Herepoort alleen te zien als slachtoffer van internationale prijsstijgingen van energie, grondstoffen en bouwmaterialen. In 2019 trad Marcel Hertogh, hoogleraar ‘Integraal Ontwerp en Beheer’ bij de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft, op als bemiddelaar in het conflict tussen Aanpak Ring Zuid en Herepoort. De naar hem genoemde Commissie Hertogh noemde in het rapport over hun onderzoek meerdere oorzaken van de toen al uit de hand lopende kosten. Naast conclusie over samenwerkingsproblemen en arbeidsmarktissues stelde de commissie Hertogh ook vast dat Herepoort zich ‘opportunistisch heeft ingeschreven’ voor het project; bijna 18 % onder de realistische begroting. Zo was er onvoldoende detaillering en risicoreservering voor nog uit te werken zaken.
Oplevering
Ondanks alle tegenwind zal het project zal in het komende jaar over de eindstreep worden getrokken. De huidige planning is dat het Groningse verkeer vanaf september 2024 gebruik kan maken van de zuidelijke ringweg. Dan moeten er nog wel afrondende werkzaamheden plaatsvinden. De oplevering volgt in dat scenario in mei 2025.
